Diagnostiek: hoe kan het anders?

Onderzoeksmoe
Bijzonder Jeugdwerk behandelt jongeren die een achterstand hebben opgelopen door onderstimulering, ontwikkelingsstoornissen, traumatische ervaringen of extreme gedragsproblemen. Het gaat om jongeren en gezinnen die in hun leven al regelmatig zijn getest en onderzocht, soms met tegenstrijdige uitkomsten. Ze lopen steeds weer vast. Heidi van Pol, diagnosticus bij BJ: “De gezinnen die ik zie, zijn vaak onderzoeksmoe. En murw door de nadruk op alles wat er mis is. Ze weten het gewoon niet meer.”

Ontwikkelkansen
In de visie van BJ is diagnostiek een onmisbaar instrument. Het uitvinden ‘wat er aan de hand is’, is een belangrijk onderdeel van het traject. “Maar we moeten er in Nederland anders mee omgaan”, zegt Van Pol. “Het accent moet veel meer liggen op het geven van handelingsadviezen en de samenwerking met het gezin en omgeving. Uiteindelijk is de oorzaak niet het belangrijkst, veel belangrijker is de vraag die daarop volgt: welke mogelijkheden heeft dit kind? Hoe kan de omgeving zo goed mogelijk omgaan met de beperkingen die er zijn? Welke ontwikkelkansen liggen er en wat doen we daarmee? De vertaalslag naar de dagelijkse praktijk ontbreekt schrikbarend vaak.” Wat haar ook opvalt is dat veel onderzoekers op een eilandje opereren. “Er worden diagnoses gesteld zonder eerst de school of betrokken hulpverleners te raadplegen, terwijl dat standaard zou moeten zijn. Hun kijk op de zaak maakt het plaatje compleet.”

Betekenis
In de visie van BJ heeft gedrag altijd een betekenis. “Een kind is niet zomaar lastig. Achter ieder gedrag gaat iets schuil. Je moet erop gericht zijn om dat helder te krijgen.” Van Pol ziet dat veel jongeren overvraagd worden door hun omgeving. “Hun verbale kwaliteiten zijn bijvoorbeeld sterker dan hun intellectuele capaciteiten. Ze kunnen de verwachtingen niet waarmaken. Dat wordt niet gezien door de omgeving en leidt tot frustraties en probleemgedrag.”

Motivatie
Jongeren die bij BJ aankloppen of verblijven, worden niet meteen onder het vergrootglas gehouden. “Juist niet”, zegt Van Pol. “Er is vaak veel weerstand bij kind en ouders. Begrijpelijk, als je kijkt naar de batterij onderzoeken die ze al hebben gehad. Als ze niet gemotiveerd zijn, heeft de uitslag van een onderzoek überhaupt weinig waarde. We steken daarom altijd in op motivatie. Naast het gezin gaan staan, zonder oordeel luisteren naar hun verhaal, daar begint het mee. Hoe kijkt het gezin tegen het probleem aan, wat zien zij als oplossingen? Pas als je weet aan te sluiten bij de behoefte van het kind en zijn ouders, dan kom je ergens. Daarnaast analyseren we wat er al in andere onderzoeken is gevonden. Het gaat erom dat je de juiste verbindingen legt, overlegt met het gezin en andere betrokkenen, en dan tot een handelingsadvies komt.
Weer een nieuw onderzoek is lang niet altijd nodig.”

Vertaalslag
Een volgende stap is het maken van de vertaalslag naar het leven van alledag. “Dat is iets wat nog te weinig wordt gedaan in het onderzoeksveld. Ouders krijgen een rapport gepresenteerd, met de uitslag en een rijtje adviezen, en daarna zoeken ze het maar uit. Terwijl juist psycho-educatie een vast onderdeel moet zijn van de diagnostiek. Goed uitleggen aan het kind en de omgeving wat de beperkingen of mogelijkheden zijn en hoe ze ermee om kunnen gaan. Een stukje training of begeleiding aanbieden. Als je dit deel overslaat, gaat het alsnog mis.”

JONGH4
De diagnostiek die BJ uitvoert, wordt gedaan onder de naam JONGH4, diagnostiek- en behandelcentrum. Er wordt onderzoek gedaan naar kinderen en jongeren met gedragsproblemen, maar ook naar de opvoedvaardigheden van ouders. Ook hier staat weer het handelingsadvies centraal: welke vaardigheden hebben ouders nodig om aan te sluiten bij hun kind?

Maximaal 4 weken
Een onderzoek bij JONGH4 duurt altijd kort, maximaal 4 weken, van de eerste intake tot het eindgesprek met handelingsadviezen. De vertaalslag naar de praktijk gebeurt in samenspraak met een wijkteam of school die de aanvraag doet. Vaak wordt JONGH4 daarna nog ingeschakeld voor psycho-educatie, kortdurende ouderbegeleiding, kortdurende behandeling of cognitieve gedragstherapie. Vervolgens kan het wijkteam de draad weer oppakken. JONGH4 biedt diagnostiek aan jongeren en gezinnen in Noord-Brabant en Limburg. De expertise ligt op het raakvlak van gedragsproblemen en psychiatrie.