Familietherapie herstelt vertrouwen in ouder-kindrelatie 

Ouders willen het beste voor hun kind, maar het beste doén is niet altijd gemakkelijk. Heftige conflicten, zoals een vechtscheiding, hebben vaak een lange geschiedenis. Niet alleen tussen de ex-partners onderling, ook kunnen ze te maken hebben met de familiegeschiedenis van beiden. Zichtbare en onzichtbare patronen in families blijven zich soms generaties lang herhalen. Familietherapie helpt die negatieve spiraal te doorbreken.  “We maken de geschiedenis zichtbaar en werken aan het herstel van vertrouwen en betrouwbaarheid tussen ouder en kind,” vertelt familietherapeut Leontien Schaeffers.

Kinderen houden van beide ouders

Familietherapie is gebaseerd op de contextuele benadering van de Hongaarse psychiater Ivan Boszormeny-Nagy.  Hij stelt dat kinderen onlosmakelijk zijn verbonden met hun ouders en met de familiegeschiedenis. Problemen kun je daardoor niet los zien van de context: dat wat van generatie op generatie  – van ouder op kind – is doorgegeven. De essentie van zijn gedachtegoed is de relationele ethiek. Bepaalde conflicten hebben hun oorsprong in het onrecht dat iemand in zijn leven heeft ervaren, de verstoorde balans tussen geven en ontvangen. “Een belangrijk begrip uit de relationele ethiek is loyaliteit. Een kind is loyaal naar zijn beide ouders, net als ouders loyaal zijn naar hun eigen ouders en die weer naar hun ouders. Er is sprake van ‘gespleten loyaliteit’ als kinderen verscheurd raken tussen beide ouders, iets wat je vaak ziet bij een vechtscheiding. Een kind kan en wil niet kiezen: het houdt van beide ouders, maar kan dat niet openlijk uiten uit angst om de ander pijn te doen. Dat is vreselijk voor een kind en kan voor ernstige problemen zorgen.”

In je eentje nieuwe kleren kopen

Janna’s papa en mama zijn net gescheiden. Voor Janna’s moeder is ’t erg pijnlijk dat haar ex al vrij snel een nieuwe relatie heeft. Janna vindt die nieuwe vriendin eigenlijk best aardig, maar tegen haar moeder zegt ze: “Ach, het is nooit gezellig daar.” Na een jaar gaat papa trouwen met zijn nieuwe vriendin. Janna heeft nieuwe kleren nodig. Normaal gesproken gaat ze altijd met mama kleren kopen, maar nu zegt ze niets tegen haar moeder. Ze gaat in haar eentje naar de stad om kleren te kopen en verstopt de nieuwe jurk bij papa. Na de bruiloft durft ze de jurk niet mee naar mama’s huis te nemen en laat ‘m bij papa in de kast hangen.

Terugdenken aan je eigen kindertijd

“Dit voorbeeld laat zien hoe kinderen voortdurend zoeken naar oplossingen om hun ouders te ontzien,” zegt Leontien. “Kinderen willen goed doen voor beide ouders, maar in een vechtscheiding kan dat niet meer openlijk. Ouders zien vaak niet hoeveel moeite hun kinderen doen om goed voor hen te zorgen. In familietherapie maken we het geven en de inzet van kinderen zichtbaar. Ook brengen we ouders vaak terug naar hun eigen kindertijd. ‘Hoe zou het zijn geweest als jij niet mocht houden van je eigen vader? ‘Hoe voelde jij je vroeger als je ouders ruzie maakten?’ Door terug te denken aan hun eigen kindertijd lukt het ouders beter zich te verplaatsen in de gevoelens van hun kind.”

Opmerking schiet in verkeerde keelgat

Pepijns ouders zijn negen jaar geleden gescheiden. Zijn vader kreeg een relatie met de beste vriendin van Pepijns moeder en woont met haar samen. Het contact tussen vader en moeder loopt redelijk, ze hebben een modus gevonden om met elkaar om te gaan. Moeder voedt haar kinderen grotendeels alleen op. Eens in de twee weken gaat de jongen een weekend naar zijn vader. Als Pepijn 18 wordt, komt hij thuis met de boodschap: “Papa zegt dat ik recht heb op zorgtoeslag, nu ik 18 ben.”
Die opmerking schiet mama in het verkeerde keelgat. Ze wordt woest en zet Pepijn buiten de deur. Vanaf dat moment kantelt de sfeer in huis. Moeder heeft voortdurend kritiek op Pepijn en ook haar ex moet het ontgelden. De ruzies worden steeds heftiger. Moeder en zoon krijgen een handgemeen waar de politie aan te pas moet komen.

Mijn zoon lijkt sprekend op mijn ex

Leontien: “Deze casus kregen we aangemeld door de gezinscoach, die merkte dat ze niet verder kwam met haar pedagogische adviezen aan moeder. Er leek een diepere laag te spelen, waar ze geen vat op kreeg. Tijdens familietherapie heb ik afwisselend met moeder en zoon gesproken. We bekeken het conflict ‘onder water’. Pepijn bleek zich veel zorgen te maken over zijn moeder. Om haar niet verder overstuur te maken, ging hij haar zoveel mogelijk uit de weg, wat moeder uitlegde als onwil en desinteresse. Ze blokkeerde hem de doorgang, waardoor er een gevecht ontstond. Bij moeder bleek de uitspraak over de zorgtoeslag van alles te hebben losgewoeld, onder andere  opgekropte boosheid over het feit dat zij jarenlang als alleenstaande moeder veel meer had geïnvesteerd dan haar ex. Ook had ze het idee dat haar ex vond dat ze het niet goed genoeg deed. Ze voelde zich opnieuw door hem in de steek gelaten. Die frustratie reageerde ze af op haar zoon, die in alles ‘sprekend zijn vader’ leek.”

Doorbraak in de therapie

“Er kwam een doorbraak in de therapie toen we de geschiedenis van moeder gingen verkennen. Moeder besefte dat het gevoel van ‘niet goed genoeg zijn’ voortkwam uit de relatie met haar eigen moeder, die haar altijd afwees omdat ze zoveel op haar vader zou lijken. Ze zag in dat de geschiedenis zich herhaalde. Ik legde haar uit hoe belangrijk het is om ex-partnerschap en ouderschap van elkaar te scheiden. Moeder herkende dat ze haar boosheid en het ervaren onrecht van haar ex-partner projecteerde op haar zoon. In de vervolggesprekken met moeder en zoon bespraken we het patroon tussen hen beiden. Ze kregen oog voor elkaars intenties, zorg en inzet, die onder het patroon schuil gingen. Zo ontstond er een opening om het beschadigde vertrouwen te herstellen en het destructieve patroon tussen hen beiden te stoppen. Moeder en zoon waren blij en opgelucht. Ik vroeg Pepijn hoe hij het zou vinden als ik ook zijn vader zou uitnodigen. Dat leek hem een goed idee. De volgende stap is dat zowel moeder als vader hun kind toestemming kunnen geven om loyaal te zijn aan beide ouders.”

Gespleten loyaliteit opheffen

Door familietherapie gaan mensen begrijpen waarom de dingen in hun familie gaan zoals ze gaan. Er wordt gewerkt aan vertrouwen en herstel van relaties. “Wat we willen is dat ouders zich bewust worden van de onmogelijkheid van hun kinderen om partij te kiezen. Het is belangrijk dat ouders hun kinderen de ruimte en vrijheid geven om van beide ouders te houden. Zo kun je de gespleten loyaliteit opheffen, want dat is enorm schadelijk voor een kind.” Familietherapie is bedoeld voor ouders met kinderen tussen 0 en 23 jaar. Een jongere of een ouder kan deze therapie alleen volgen, maar het meest wordt bereikt als meerdere gezinsleden of relevante familieleden (b.v. grootouders) erbij worden betrokken.

Lees ook:
Familietherapie

Reageren?
Leontien Schaeffers: l.schaeffers@bj.nl