Samenwerken met strijdende stellen: 10 praktische adviezen voor de professional

Een vechtscheiding is een van de meest complexe trajecten in de hulpverlening. Iedere professional die ooit betrokken was bij een vechtscheiding, weet hoe lastig het is om uit de strijd te blijven. Goed kunnen samenwerken met ouders is onontbeerlijk, maar voelt soms als balanceren op het randje van de afgrond. Bijzonder Jeugdwerk en twee collega-instellingen deden onderzoek naar allianties (samenwerkingsrelaties) bij vechtscheiding. Zij hebben 10 praktische adviezen voor professionals die de samenwerking met strijdende stellen willen verbeteren.

Handelingsverlegenheid bij vechtscheiding

Professionals blijken regelmatig last te hebben van handelingsverlegenheid bij complexe vechtscheidingen. Ze vinden het vooral ingewikkeld om meerzijdig partijdig te blijven. Eigen normen en waarden staan hun handelen soms in de weg. Ze hebben bijvoorbeeld een voorkeur voor één ouder en vinden dit lastig niet te laten merken. In hun pogingen uit de strijd te blijven, vinden ze het moeilijk hun mening te uiten over de situatie en nemen ze geen beslissing of stelling in. Vechtscheidingszaken zijn klachtgevoelig: in de klachten top 3 van het Advies- en Klachtenbureau Jeugdzorg (2017) staat dat ouders de hulpverlener niet neutraal genoeg vinden. Dat legt een grote druk op de hulpverlener.

Werkzame factoren bij vechtscheiding

In 2017 deed Bijzonder Jeugdwerk hier uitgebreid onderzoek* naar, samen met het CJG in Capelle aan den IJssel en Veilig Thuis Noord- en Midden-Limburg. De drie instellingen onderzochten in hun eigen organisaties wat wel én niet werkt bij vechtscheiding. Hun bevindingen vertoonden opvallend veel overeenkomsten en komen grotendeels overeen met conclusies uit de wetenschappelijke literatuur. Een van de conclusies is dat goed kunnen samenwerken met het hele systeem cruciaal voor het slagen van de hulp. Bij vechtscheidingen blijkt dat nog niet zo eenvoudig. Ook al werkt de professional volgens het boekje, dan nog kan het voor ouders aanvoelen alsof er partij wordt gekozen. Het wantrouwen naar de hulpverlener groeit, wat kan leiden tot verharding van de strijd en beëindiging van de hulp. Hier lopen jeugd- en gezinswerkers in de praktijk dagelijks tegenaan. Hulp bij vechtscheiding is topsport en vraagt veel van de professional. De onderzoekers hebben een aantal werkzame factoren geformuleerd die professionals helpen om een betere alliantie met ouders aan te gaan, waardoor de hulp meer rendement heeft.

10 tips voor een betere samenwerking met ouders in vechtscheiding:

1. Communiceer transparant en maak duidelijke afspraken
Doe wat je zegt en zeg wat je doet. Dit maakt je als professional betrouwbaar voor beide partijen. Maak duidelijk afspraken over taalgebruik en gedrag. Confronteer en stel grenzen als de afspraken overschreden worden. Heretiketteer negatieve uitlatingen ( bijvoorbeeld ‘zeuren’ = ‘kritisch meedenken’) vanuit positieve intenties en gezamenlijk ouderschap.

2. Voer een lastig gesprek bij voorkeur met z’n tweeën
Bij een complexe casus is het verstandig om met twee hulpverleners in een gezin te werken. De hulpverleners kunnen elkaar helpen om kritisch en neutraal te blijven.

3. Maak gebruik van gesprekstechnieken
Bereid een gesprek goed voor. Neem een meerzijdig partijdige houding aan. Formuleer samen met de ouders het doel van het gesprek en maak samen een agenda. Vraag beide ouders naar hun wensen en creëer gelijkwaardigheid door aan alle thema’s waarde te hangen. Met een agenda kun je makkelijker begrenzen en voorkom je dat strijdthema’s worden opgerakeld.

4. Geef erkenning aan alle gezinsleden
Erkenning geef je voor de pijn, het verdriet en de woede die de scheiding met zich meebrengt. Erkenning zorgt voor een veilige en open sfeer in gesprekken. Luister aandachtig en stem goed af met alle gezinsleden. Het conflict en de bijbehorende emoties mogen er zijn. Durf ouders ook te begrenzen als bepaalde verhalen en emoties het belang van het kind schaden.

5. Zorg dat je op de hoogte bent van wetten en regels
Kennis van de juridische aspecten van een scheiding is nodig om ouders goed te adviseren en ondersteunen bij het nemen van besluiten. Als je bekend bent met de regels, win je sneller het vertrouwen van ouders en kun je verkeerde verwachtingen op tijd bijsturen.

6. Besteed aandacht aan de fasen in een scheiding
Het maakt veel verschil of de scheiding enkele jaren geleden is of dat ouders nog midden in de afwikkeling zitten. Oog hebben voor de fase waarin de scheiding verkeert en de bijbehorende emoties zorgt voor een beter contact met de ouders. Met psycho-educatie over de verschillende fasen help je ouders om meer begrip te hebben voor elkaar.

7. Help ouders om de toekomst te schetsen
Ga met ouders in gesprek over hun gewenste toekomstbeeld, bijvoorbeeld over hoe ouders zichzelf in de toekomst willen zien, als opa en oma. Dat helpt om de aandacht af te wenden van de strijd.

8. Laat het verhaal van het kind spreken
Ga in gesprek met kinderen en neem hun verhalen mee in de contacten met ouders. Verhalen van kinderen een krachtig middel. Ze maken zichtbaar wat de hulpverlener zelf niet altijd lukt, namelijk de effecten van de strijd. Help kinderen ook om zélf hun verhaal te verwoorden naar ouders. Verhalen van kinderen motiveren ouders om te komen tot gezamenlijk ouderschap.

9. Betrek het netwerk erbij
Het netwerk en de omgeving kunnen de-escalerend werken omdat zij niet direct betrokken zijn bij de emoties. Soms werkt het als iedere ouder een familielid meeneemt die nog een goede band heeft met de ex-partner. Of het helpend is om ook de nieuwe partner mee te nemen, hangt af van de situatie.

10. Reflecteer op jezelf
Een vechtscheiding doet iets met jou als persoon. Reflecteer daarop na ieder gesprek, ook met je collega’s. Wees je bewust van je eigen normen en waarden. Heb je een hekel aan een van de ouders? Analyseer waarom het gedrag jou raakt en probeer het conflict los te zien van de mens.

* Dit onderzoek is  in 2017 uitgevoerd in het kader van de masteropleiding Orthopedagoog Generalist van opleidingsinstituut Rino-Zuid in Eindhoven.

Lees ook:
Ouderschap na scheiding

Reageren?
Jolanda Jansen: j.jansen@bj.nl